marzec 12, 2025 SAPSAN TEAM

Ransomware – co to jest, jak działa i jak się chronić

Ransomware to jedno z najgroźniejszych zagrożeń w cyberprzestrzeni, które nie tylko może spowodować ogromne straty finansowe, ale także zniszczyć reputację firmy lub osobiste dane użytkownika. Złośliwe oprogramowanie tego typu wymusza okup w zamian za odzyskanie dostępu do zablokowanych danych lub systemów. Ataki ransomware stają się coraz bardziej zaawansowane, a cyberprzestępcy wykorzystują coraz nowsze techniki, by skutecznie zaszyfrować dane i wyłudzić pieniądze od ofiar. W tym artykule przybliżymy, co to jest ransomware, jak działa ten rodzaj złośliwego oprogramowania oraz jakie kroki podjąć, aby się przed nim chronić.

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

Co to jest ransomware i jak działa
Jakie zagrożenie wiąże się z atakami ransomware
Co zrobić w przypadku, gdy padniesz ofiarą ataku ransomware
Jak chronić się przed ransomware
Jakie są przykłady ataków ransomware w Polsce

Ransomware – definicja

Ransomware – co to jest? To złośliwe oprogramowanie, którego głównym celem jest zaszyfrowanie danych użytkownika lub zablokowanie dostępu do systemu, żądając okupu za ich odzyskanie. Termin „ransomware” pochodzi od angielskiego słowa „ransom”, które oznacza okup. Na czym polega ransomware? Po infekcji komputer, serwer czy inne urządzenie staje się bezużyteczne, a użytkownik otrzymuje komunikat o konieczności zapłacenia określonej sumy pieniędzy, zwykle w kryptowalutach, aby odzyskać dostęp do swoich danych.

Czy ransomware to malware?

Tak, ransomware jest rodzajem malware, czyli złośliwego oprogramowania (więcej na ten temat przeczytasz w artykule na blogu Sapsan: Malware – coraz sprytniejsze zagrożenie. Jak je rozpoznać i usunąć). Podobnie jak inne typy malware (np. wirusy, trojany, robaki), ransomware jest zaprojektowane w celu uzyskania nieautoryzowanego dostępu do systemu, uszkodzenia danych lub wyłudzenia pieniędzy od ofiary. Jednak ransomware wyróżnia się tym, że głównym celem jest zaszyfrowanie danych i wymuszenie okupu. To sprawia, że jest to szczególnie niebezpieczna odmiana malware, ponieważ może prowadzić do utraty krytycznych danych, które nie zawsze da się odzyskać.

Atak ransomware – skutki

Jakie zagrożenia wiążą się z infekcją ransomware? Infekcja ransomware wiąże się niestety z poważnymi konsekwencjami, które mogą dotknąć zarówno osoby prywatne, jak i firmy. Do najważniejszych zagrożeń należą:

Utrata danych – zaszyfrowane pliki mogą zostać utracone na zawsze, jeśli nie wykonano ich wcześniejszej kopii zapasowej.
Wymuszenie okupu – cyberprzestępcy mogą żądać okupu, a zapłacenie nie gwarantuje, że dane zostaną odzyskane.
Utrata reputacji – dla firm, utrata danych klientów lub danych finansowych może skutkować poważnymi konsekwencjami prawno-ekonomicznymi.
Przejęcie kontroli nad systemem – w przypadku niektórych ataków ransomware, hakerzy mogą przejąć kontrolę nad urządzeniem i wykorzystywać je do dalszych ataków.

Jak atakuje ransomware?

Ransomware atakuje na różne sposoby, ale zawsze ma na celu zablokowanie dostępu do danych lub systemu i wymuszenie okupu za ich odzyskanie. Jednym z najczęstszych sposobów jest phishing, czyli wysyłanie e-maili z zainfekowanymi załącznikami lub linkami prowadzącymi do złośliwych stron, które uruchamiają ransomware. Często malware rozprzestrzenia się również poprzez załączniki w wiadomościach e-mail, które po otwarciu uruchamiają makra lub skrypty infekujące komputer. Kolejną metodą jest wykorzystywanie luk w oprogramowaniu, które nie zostały zaktualizowane, oraz tzw. „drive-by downloads”, czyli automatyczne pobieranie złośliwego oprogramowania podczas odwiedzania niebezpiecznych stron internetowych. Ransomware może również infekować urządzenia za pomocą nośników zewnętrznych, takich jak pendrive'y, a także zdalnie atakować komputery i serwery, wykorzystując niezabezpieczone połączenia. W bardziej zaawansowanych atakach, ransomware może rozprzestrzeniać się samodzielnie przez sieć, wykorzystując robaki, które infekują kolejne urządzenia w organizacji.

Co zrobić, jeśli padniesz ofiarą ataku ransomware?

Natychmiast odłącz urządzenie od sieci – aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji, jak najszybciej odłącz zainfekowany komputer od sieci (Wi-Fi i przewodowej), a także od wszelkich podłączonych nośników danych. W internecie czasem można znaleźć porady dotyczące uruchomienia systemu w trybie awaryjnym i przeskanowania go programem antywirusowym. Jednak w przypadku ataku ransomware taki krok często jest nieskuteczny, ponieważ jeśli dysk został zaszyfrowany, system nie uruchomi się w trybie awaryjnym, a odzyskanie danych będzie wymagało bardziej zaawansowanych metod.
Zachowaj spokój i nie podejmuj pochopnych działań – wiemy, że to może być trudne, ale naprawdę postaraj się opanować emocje, zrób wdech i wydech. Cyberprzestępcy często stosują taktyki zastraszania, wyświetlając na ekranie żądanie okupu. Nie ulegaj panice – nie podejmuj pochopnych decyzji i nie próbuj samodzielnie usuwać oprogramowania ransomware bez konsultacji z ekspertami.
Skontaktuj się ze specjalistami ds. cyberbezpieczeństwa – zgłoś incydent firmie specjalizującej się w reagowaniu na ataki ransomware. Profesjonaliści ocenią sytuację i zaproponują najlepszy sposób postępowania.
Oceń wartości danych i możliwe działania – jeśli dane na zainfekowanym komputerze nie są istotne i posiadasz ich kopię zapasową, najlepiej przeprowadzić pełną reinstalację systemu, formatując wszystkie dyski i nośniki. Jeśli jednak dane są cenne, a brak jest kopii zapasowej, należy postępować zgodnie z instrukcjami specjalistów ds. cyberbezpieczeństwa.
Możliwość zapłaty okupu to ostateczność – w skrajnych przypadkach, gdy nie istnieje inna możliwość odzyskania danych, firmy decydują się na zapłatę okupu. Jednak taka decyzja powinna być podejmowana wyłącznie pod nadzorem ekspertów, ponieważ nie ma żadnej gwarancji, że cyberprzestępcy rzeczywiście udostępnią klucz deszyfrujący.

Ochrona przed ransomware

Najskuteczniejszą metodą obrony przed ransomware jest profilaktyka. Najistotniejsze znaczenie ma regularne tworzenie kopii zapasowych danych, które powinny być przechowywane nie tylko w chmurze, ale również na nośnikach offline, odizolowanych od głównego systemu.

Ponadto warto stosować:

Regularne aktualizacje systemu i oprogramowania – dlaczego? Ponieważ cyberprzestępcy często wykorzystują luki w przestarzałym oprogramowaniu, aby zainfekować system ransomware. Regularne aktualizacje minimalizują to ryzyko, eliminując znane podatności.
Uwierzytelnianie dwuskładnikowe (2FA) – choć 2FA nie chroni bezpośrednio przed ransomware, może zapobiec atakom phishingowym, które często prowadzą do infekcji. W przeciwieństwie do kodów SMS, YubiKey – fizyczny klucz bezpieczeństwa – jest odporny na tego typu zagrożenia, ponieważ nie można go przechwycić zdalnie.
Edukacja i świadomość zagrożeń – zrozumienie metod działania hakerów to jeden z najlepszych sposobów ochrony przed cyberatakami. Rubber Ducky – urządzenie wyglądające jak zwykły pendrive, ale mogące wprowadzać złośliwy kod – doskonale pokazuje, jak łatwo można paść ofiarą manipulacji. Szkolenia z cyberbezpieczeństwa powinny uświadamiać pracowników, że nigdy nie należy podłączać nieznanych urządzeń USB i zachować ostrożność. Z kolei Flipper Zero, wszechstronne urządzenie służące do testowania bezpieczeństwa różnych systemów, może pomóc w analizie podatności na ataki, zarówno w przypadku urządzeń elektronicznych, jak i połączeń sieciowych. Jest to doskonałe narzędzie do nauki o tym, jak malware może wykorzystać słabe punkty systemów, a także jak odpowiednio zabezpieczać urządzenia przed takimi atakami.
Zaawansowane oprogramowanie antywirusowe – w środowisku firmowym warto korzystać z korporacyjnych rozwiązań antywirusowych, które oferują lepszą ochronę niż standardowe wersje dla użytkowników indywidualnych. Profesjonalne systemy wykrywają zagrożenia szybciej i są częściej aktualizowane, a wszystko to znacznie zwiększa skuteczność ochrony.
Segmentacja sieci – w firmach szczególnie ważne jest oddzielenie krytycznych systemów od reszty infrastruktury IT. Ograniczenie dostępu do najistotniejszych zasobów może powstrzymać rozprzestrzenianie się ransomware w przypadku infekcji.

Ransomware – przykłady

Niektóre kampanie ransomware odcisnęły wyraźne piętno na świecie cyberbezpieczeństwa. Do najbardziej znanych należą:

WannaCry – globalny atak w 2017 roku, który wykorzystał lukę w systemie Windows i zaszyfrował setki tysięcy komputerów.
Ryuk – ransomware stosowane w atakach na duże przedsiębiorstwa i instytucje publiczne, często żądające wysokiego okupu.
Locky – jedno z pierwszych groźnych ransomware, które rozprzestrzeniało się za pomocą zainfekowanych e-maili.
Petya/NotPetya – ransomware, które nie tylko szyfrował pliki, ale także niszczył cały system, uniemożliwiając jego odzyskanie.

Polska, niestety, nie jest wolna od takich ataków, a ich skutki pokazują, jak bardzo złośliwe oprogramowanie potrafi wywrócić do góry nogami życie instytucji i firm, które nie są odpowiednio przygotowane na takie zagrożenie. W 2018 roku Uniwersytet Warszawski padł ofiarą ataku ransomware, który zablokował część danych uczelni. W wyniku tego incydentu część systemów IT musiała zostać wyłączona, a dostęp do danych został czasowo ograniczony. Jeśli chodzi o ataki ransomware w Polsce, nie można nie wspomnieć także o ataku na KGHM, który miał miejsce w 2021 roku. Jako jedno z największych polskich przedsiębiorstw, KGHM padł ofiarą cyberataków, które miały na celu zablokowanie dostępu do danych operacyjnych. W przypadku takich gigantów, jak KGHM, zatrzymanie produkcji, nawet na krótki czas, wiąże się z ogromnymi stratami finansowymi. To pokazuje, jak potężny wpływ na gospodarki krajowe mogą mieć ataki ransomware. Dla dużych firm, jak ta, ransomware nie jest już tylko problemem technicznym, ale poważnym zagrożeniem ekonomicznym. To, co wciąż zaskakuje, to fakt, że pomimo rosnącej świadomości o zagrożeniu, wiele instytucji nie wprowadza odpowiednich środków ochrony, pozostawiając się tym samym bezbronnymi wobec coraz sprytniejszych cyberprzestępców. W takim świecie nie ma miejsca na błąd – każda organizacja, niezależnie od jej wielkości, musi wziąć na poważnie kwestię ochrony przed ransomware.

Zobacz też popularny wpis na blogu Sapsan, który tłumaczy, na czym polega cyberbezpieczeństwo.

Następny artykuł Dark Web – co kryje się za kulisami sieci?